Friday, March 23, 2012

स्वास्थ्यको अर्थ–राजनीतिः आजको अवस्था र भोलिको बाटो




ljifo k|j]z

g]kfndf dflg; pkrf/ gkfP/ dg'{ slxn]sfxL+ dfq ;dfrf/sf] zLif{s aG5 . p;f] t pkrf/ gkfP/ hLjge/ czQm jf ckf+u eP/ afFRg]x?sf] oxfF n]vfhf]vf g} 5}g . lduf}{nf /f]u jf SofG;/h:tf c;fWo /f]u nfUof] eg] t pkrf/sf nflu nfvf}+b]lv s/f]8f}+ ?k}ofF;Dd nfUg] ePsfn] klg cf};t hLljsf rnfpg]x?sf nflu To:tf /f]u nfUg' g} 7'nf] lj8Djgf aGg] u/]sf] 5 . To:tf /f]u nfu]kl5 ;+rf/ dfWodaf6 ;xof]usf nflu ofrgf ug]{x?sf] ;+Vof a9];+u} pgLx?n] kfpg] To:tf] ;xof]u 36\b} hfg] / c? w]/} dflg;x? csfndf dg{] s|d g]kfndf a9\bf] 5 .

To;f] x'g'sf] sf/0f xf]M b]zdf JofKt lakGgtf / hgtfsf] :jf:Yo ;]jfk|lt ;/sf/sf] s'g} clgafo{ hjfkmb]lxtf gePsf] cj:yf . C0f / cg'bfgsf] e/df u'hf/f rnfO/xg] ;/sf/n] ;a} dflg;x?sf] :jf:Yo ;]jfsf] lhDdf lng' tTsfnsf nflu c;Dejh:t}  nfU5 . t/ ;/sf/sf] plrt gLlt x'g] xf] / pQm sfo{sf nflu cfly{s >f]t h'6fpg ;dy{ ;/sf/ x'g] xf] eg] sDtLdf klg ;a} ljkGgx?sf nflu pQm ;]jfsf] lhDd]jf/L lng]  sfd ;w}+sf nflu c;Dej rflx+ x}g .

ca csf]{ pbfx/0f x]/f}M s] b]zsf] ul/aLn] dfq dflg;x?n] plrt :jf:Yo ;]jf kfpg g;Sg] x'g\ t <

k|l;4 cd]l/sL Jo+Uosf/ tyf rnlnq lgb]{zs dfOsn d'/sf] nf]slk|o j[Qlrq ‘l;sf] df Pp6f dfld{s syf ;d]l6Psf] 5M sfd ug]{ s|ddf xftsf b'O{ cf}+nf sfl6Psf] dflg; c:ktfn k'Ubf p;nfO{ tLgj6f ljsNk lbOG5 . Pp6f 6'l6;s]sf] cf}+nf hf]8]sf] em08} bz xhf/ 8n/ / csf]{ 6'6\g nfu]sf] cf}+nf dd{t u/]sf] b'O{ xhf/ 8n/ hlt, cyjf afx| xhf/ 8n/df b'j} cf}+nf hf]8\g] . cfly{s cj:yfsf] ljjztfsf sf/0f Tof] la/fdLn] sd d'No jfnf cf}+nf dfq hf]8]/ csf]{ cf}+nfsf] dfof df/]/ lg/fz x'Fb} kmls{G5 .

o;n] s] b]vfpF5 eg] b]zsf] ljkGgtfsf sf/0f dfq geP/ :jf:Yo;DaGwL gLlt lgodsf sf/0f klg dflg; :jf:Yo ;]jfaf6 jlGrt x'g k'U5 . h'g;'s} sf/0faf6 eP klg ;dodf plrt pkrf/ gkfpg] dflg;x? rflx+ cfhLjg czQm jf ckf+u cj:yfdf hLjg em]Ng afWo x'G5g\ .


ahf/, gfkmf / :jf:Yosf] cGt;{DaGw

Pp6} cf}iflwsf] d'No ;f9] rf/ nfv ?k}ofF / kGw| xhf/ ?k}ofF x'g'n] s] km/s k5{ < ;f9] rf/ nfv d'Nodf cf}iflw pknAw u/fpg' eg]sf] ul/a d'n'ssf ;a}h;f] la/fdLx?nfO{ pkrf/sf nflu cof]Uo 7x/fpFb} pkrf/af6} alGrt u/fpg';/x xf] eg] ToxL cf}iflw kGw| xhf/df pknAw u/fpg' eg]sf] pgLx?nfO{ klg Tof] cf}iflwaf6 nfe lng] cj;/ lbg' xf] . t/ s] o:tf] bf]xf]/f] d'Nosf] ca:yf ;Dej 5 t <

oxL dfr{ !# sf] Pp6f ;dfrf/ cg';f/-!_ ef/tsf] lgofds ;+:yf Controller-General of Patents, Designs and Trade Marks n] u/]sf] Pp6f lg0f{osf sf/0f xfnsf] ahf/ d'No g] ? ;f9] rf/ nfv k|lt !@) 6\ofAn]6 kg]{ hd{g ax'/fli6«o sDkgL a]o/n] pTkfbg ug]{ u/]sf] g]S;fef/ a|f08sf] SofG;/sf] cf}iflw lgs6 eljiodf em08} g] ? kGw| xhf/df las|L ug]{ u/L ef/tLo sDkgL gf6\sf]n] pTkfbg ug]{ cj:yf cfPsf] 5 .

;:tf] d'Nodf pTkfbg / las|L x'g ;Sg] cf}iflwx?sf nflu lsg dflg;x? aL;f}+ u'gf a9L d'No ltg{ afWo 5g\ t < of] k|Zgsf] pQ/ Tolt ;/n 5}g t/ 5f]6s/Ldf eGg'kbf{ gofF cf}iflwsf] cflj:sf/ ug]{ j}1flgs / To;sf nflu nufgL ug]{ sDkgLn] vf]Hg] gfkmfb]lv z'? eP/ cf}iflwsf yf]sb]lv v'b|f;Ddsf Jofkf/Lx?sf nflu /flvg] gfkmsf] ‘dflh{g tyf cf}iflwsf] clws las|Lsf nflu lrlsT;sx?nfO{ k|efljt kfg{ sDkgLx?n] ug]{ vr{;Ddsf ljleGg kIfx?aLrsf] hl6n cGt;{DaGwn] lglZrt nfutdf pTkflbt cf}iflw slt d'Nodf ahf/ k'U5 eGg] s'/f lgwf{/0f u5{ . t/ dflysf] pbfx/0fdf eg] d'Nodf Tolt w]/} km/s kg'{sf] sf/0f lglZrt lsl;dsf cfw'lgs cf}iflwx?sf] pTkfbgdf sfod /x]sf] s]xL ax'/fli6«o sDkgLx?sf] Psflwsf/ / ‘af}l4s clwsf/sf gfddf ltgLx?n] c;'Ng] gfkmf /x]sf] 5 .

c? j}1flgs If]qx?df h:t} lrlsT;f / cf}iflw lj1fgsf] If]qdf klg Pl;of / Nofl6g cd]l/sfsf ;a}h;f] b]zx? lk5l8P/ gofF cf}iflw / k|ljlwx?sf nflu klZrdf b]zx? - / vf;u/L sDkgLx?_ df e/ kg'{kg]{ cj:yf Psflt/ 5 eg] oxfF JofKt u/LaLsf sf/0f klZrddf ;fdfGo dflgg] d'Nodf cf}iflw jf pkrf/ljlw ckgfpg t];|f] ljZjsf clwsf+z dflg;sf nflu em08} c;Dej 5 . o;sf sf/0f nfvf}+ dflg;x? cfw'lgs lrlsT;f k2ltn] pkrf/ ug{ ;Sg] /f]u kfn]/} a:g jf csfndf dg{ clezKt 5g\ . vf;u/L P8\; / SofG;/sf] pkrf/df k|of]u x'g] cf}iflwx?sf] k|;+udf s]xL sDkgLx?sf] gfkmf / s/f]8f}+ dflg;x?sf] hLjgdWo] s'g a9L dxTjk'0f{ eGg] ax; rn]sf] w]/} eO;s]sf] 5 . t/ ljZj Jofkf/ ;+u7gb]lv cGt/f{li6«o d'b|sf]if ;Ddsf ;+:yfx?df wgL / ljsl;t b]zx?sf] af]njfnf /x]sf sf/0f gLt lgdf{0fsf] txdf cljsl;t b]zx?sf] e'ldsf Go'g 5 / rfx]/ klg pgLx?n] w]/} ug{ ;Sg] cj:yf 5}g .

cy{–/fhgLlts Joj:yf / :jf:Yo

;g\ @))%df sflZd/ If]qdf eofjx e'sDk uPkl5 lglDtPsf] :jf:Yo ;+s6;Fu h'Wg ef/tnfO{ ;fk]lIfs ?kdf a9L ;xh lyof] t/ ptf kfls:tfgsf] l:ylt km/s lyof] . rf]6k6s / ;?jfnufot cGo w]/} /f]ux?l;t h'lw/x]sf kfls:tfgLx?n] Pp6f cgk]lIft kIfaf6 ;xof]u kfP -@_M So'jfaf6 cfPsf !))) eGbf a9L :jo+;]jL lrlsT;s / :jf:YosdL{x? h;n] ToxfF dlxgf}+ a;]/ !(j6f lkmN8 c:ktfn v8f u/]/ @))) eGbf a9L ck/]zg u/]sf lyP . Tof] s;/L ;Dej eof] eg] So'jf;+u :jf:Yo If]qsf] hgzlQm b]zleqsf] pTs[i6 :jf:Yo ;]jfnfO{ wfg]/ klg cfktsfnLg cj:yfdf ljZasf] s'g} klg 7fpFdf kl/rflnt x'g tof/ ca:yfdf /x]sf] lyof] .

k'FhLjfb ;j{q df}nfO/x]sf] clxn]sf] ljZjdf bzsf}+ nfdf] cd]l/sL gfsfaGbL em]n]sf] ;fgf] 6fk' d'n'ssf] Tof] pknlAwnfO{ ‘sDo'lgi6 k|f]kfuf08fsf] Pp6f efu dfGg] dflg;x?sf] afx'No 5 / Tof] ;Ffrf] g} eOxfn] klg cd]l/sf nufotsf k'FhLjfbL d'n'sx?n] u/]sf] rf}tkmL{ k|ultsf] t'ngfdf Tof] guGo x'g] ts{ ug]{x? w]/} 5g\ .
t/ tYo s] xf] eg] !(%( sf] s|flGtkl5sf] So'jfn] hgtfsf] :jf:YonfO{ lbPsf] k|fyldstf / To; If]qdf u/]sf] k|ult rflx+ w]/} ljsl;t k'FhLjfbL d'n'sx?sf nflu ;d]t O{iof{of]Uo /x]sf] 5 . slt;Dd eg] ;g\ @))% df kfls:tfgdf So'ag lrlsT;sx?n] ;]jf k'of{O/xFbf ljZje/sf !)) b]zdf @%))) So'ag lrlsT;sx?  ;]jf/t lyP -@_. / csf]{ oyfy{ s] xf] eg] dflg;nfO{ uDeL/ /f]u nfu]kl5 :jf:Yo g} ;j{:j ePsf] tYo af]w x'G5 / kl/jf/sf] sdfpg] Psdfq dfG5] czSt eof] jf dof]{ eg] k'/f kl/jf/sf] larNnL x'g k'U5 . To;}n] JolQmsf] :j:y eP/ afFRg kfpg] clwsf/nfO{ s/f]8f}+sf] 3/ jf nfvf}+sf] uf8L r9\g kfpg] clwsf/;+u t'ngf ug{ ldNb}g .

So'jfsf] :jf:Yo k|0ffnLnfO{ cfnf]rgf / lv:;L ug]{x? cd]l/sf g]t[Tjsf] k'FhLjfbL lsQfsf] b'ik|rf/sf lzsf/ ePsf x'g\ eGg] HjnGt pbfx/0f dfly pNn]v ul/Psf] cd]l/sL gful/s dfOsn d'/sf] j[Qlrq ‘l;sf]df b]Vg kfOG5 . pQm j[Qlrqs} 5fof+sgsf] s|ddf cd]l/sfdf :jf:Yo ladfsf nflu 7'nf] /sd ltbfltb}{ klg ladf sDkgLx?sf] gfkmfnf]n'ktfaf6 lgMl>t a]OdfgLsf sf/0f pkrf/af6 al~rt eP/ /f]uL jf ckf+u x'g k'u]sf y'k|} la/fdLx? lnP/ d'/ ToxfFsf[ :jf:Yo Joj:yf a'em\g So'jfsf] /fhwfgL xjfgf k'U5g\ . zfgbf/ xjfgf c:ktfndf lgz'Ns pkrf/ ln+b} ubf{ So'jfnL s|flGtsf rfdTsfl/s g]tf r] Ua]ef/fsL lrlsT;s 5f]/Ln] klg ToxfFsf] :jf:Yo ;]jf ;DaGwL hfgsf/L lblG5g\ . b'O{ xhf/ 8n/ dfq ltg{ ;s]sf sf/0f Pp6f cf}+nf g} u'dfP/ ToxfF k'u]sf JolQmb]lv ;g\ @))! df ljZj Jofkf/ ;+u7gdf ePsf] cft+ssf/L xdnf ePkl5 :jo+;]jf ubf{ub{} la/fdL eP/ pkrf/ gkfPsfx?sf nflu To; lsl;dsf] :jf:Yo gLltn] jf:tjd} cfZro{ rlst t'NofpF5 .

;g\ !((! df tTsflng ;f]leot ;+3 lj36g ePkl5 ToxfFsf] :jf:Yo ;]jf etfe'+u x'g k'Ubf ToxfFsf dflg;x?sf] :jf:Yodf k|lts'n k|efj k/]sf] tYo a'em\g ufx|f] 5}g . t/ /fd|f] / pGgt :jf:Yo ;]jf k|bfg ug{nfO{ /fHo ;fDojffbL g} x'g'k5{ eGg] rflx+ x}g . k'FhLjfbsf] ;+= /f= cd]l/sfkl5 bf];|f] s]Gb| dflgg] o'/f]ksf w]/} b]zx?df lgz'Ns, ;j{;'ne / :t/Lo :jf:Yo ;]jf rflx+ ;/sf/s} lhDd]jf/L /xg] Joj:yf 5 . t/ ltg} b]zx?sf] jr{:j /x]sf ljZj a}+s / d'b|fsf]ifn] ?; nufot Pl;of / Nofl6g cd]l/sfsf b]zx?nfO{ rflx+ c? If]qdf h:t} :jf:Yo If]qnfO{ klg k'0f{tM lghL If]qsf] lhDdfdf ;'Dkg bafa lbg] b]lv afWo kfg]{;Ddsf] cj:yf ljBdfg 5 .

clxn]sf] e'/fhgLltsf] Pp6f :ki6 oyfy{ s] xf] eg] dflg;sf] :jf:YoeGbf s]xL sDkgLsf] gfkmfnfO{ k|fyldstf lbPsf] jf cGo s'g} klg sf/0fn] k'FhLjfbnfO{ r'gf}tL lbg] :t/df ;dfhjfbL jf ;fDojfbL Joj:yf jf cfGbf]ng ljZje/ sxL+ st} 5}g . p;f] t ;f]leot df]8]nsf] ;fDojfb tx;gx; eP/ 9n]kl5 / lrlgofF df]8]nsf] ;fDojfbL Joj:yfn] lj:tf/} k'FhLjfblt/ ;+s|d0f ub}{ uPkl5 ljZje/ k'FhLjfbsf] Ps5q /hfOF 5 . eljiodf km]l/ s'g} ?kdf ;dfhjfbL Joj:yf cfPdf To;sf] :j?k s:tf] x'g'kg]{ / ljutsf uDeL/ / 3fts q'l6x? bf]xf]l/gaf6 s;/L /f]Sg] eg]/ klg ljZje/sf] afdkGyL lsQfdf ax; eO/x]sf] 5 . t/ xfnnfO{ eg] k'FhLjfbsf] r/d cj:yfn] lgDTofPsf clt c;dfgtf, jftfj/0fLo IfoLs/0f / k|b'if0f, k|fs[lts ;|f]t ;fwgdflysf] n'6b]lv lnP/ klZrdf k'FhLjfbL zlQmx?sf] :jfy{sf nflu t];|f] ljZjdf sfod ul/Psf lgd{d ;Qfh:tf ax'cfolds ;d:ofx?nfO{ ;Daf]wg ug{ s'g} ljZjJofkL / ;j{dfGo cleofg jf cfGbf]ng 5}g . a? w]/} 7fpFdf w]/} ?k / gfpFdf ;fgf] :t/sf lj/f]w / cfGbf]ngx? rflx+ eO/x]sf 5g\ .

p;f] t k'FhLjfbn] ljZjJofkL ?k lnPsf] klg ztfAbL g} gfl3;s]sfn] klg k'FhLjfbsf] ;dy{g / lj/f]wdf ljZje/ alg/xg] hgdt / b'O{ lsQfaLrsf] åGå s'g} gofF s'/f x}g . vf; u/L ;dfhdf bL3{sfnLg k|efj 5f8\gsf nflu /ftf/ft x'g] /fhg}lts kl/jt{gx?eGbf nfdf] ;do;Dd nufP/ x'g] ;f+:s[lts kl/jt{gn] 7'nf] e'ldsf v]Ng] x'Fbf tL b'j} kIfn] ;dfhdf cfkm\gf] ;f+:s[lts k|efj 5f8\g] xf]8df Ps csf{nfO{ pl5Gg s6' k|lt:kwf{ ug]{ u/]sf 5g\ . / Pp6f :ki6 P}ltxfl;s oyfy{ s] xf] eg] ;f+:s[lts k|efjsf] of] bf}8df afd ljrf/sf] ;fgf] / ;Lldt ;|f]t ;fwg ePsf] lsQf k'FhLjfbL lsQfsf] ledsfo / cgGt ;|f]t ;fwg ePsf] lsQfeGbf w]/} k5fl8 k/]sf] 5 . o;sf] Pp6f k|ToIf k|efj s] x'g k'u]sf] 5 eg] k'FhLjfbL Joj:yfn] clk|o / hg3ftL gLltx?sf nflu ;d]t hgdt h'6fpg] b]lv ltgsf] k|efjsf/L k|of]u ug{ ;d]t ;Ifd ePsf] 5 .

pbfx/0f x]/f}+M s'g} JolQm /fHon] JolQmsf] :jf:Yo ;]jf /f]Hg kfpg] clwsf/df x:tIf]k ug{ kfpFb}g eg]/ lghL If]qsf cf}iflw sDkgL, ladf sDkgL / :jf:Yo Joj;foLx?n] lasfPsf] gf/f nufP/ Tof] Ph]08f lnPsf] /fhgLlts bnnfO{ r'gfj lhtfpg dl/d]6\5, Tof] gf/fsf] vf; cy{ rflx+ k};f x'g]n] pkrf/ u/fpg] :jtGqtf kfpg'k5{ / k};f gx'g] dg]{ :jtGqtf kfpg'k5{ eGg] x'G5 . t/ ToxL gf/f nufpg] dflg; ha cs:dft\ 7'nf] b'3{6gfdf k5{ jf SofG;/ h:tf] /f]un] u|l;t x'G5, clg p;nfO{ ofb cfpF5 ;/sf/L ‘x:tIf]kn] s;/L p;sf] Hofg arfpg ;SYof] . pm ljgf pkrf/ cGwsf/df r'krfk d5{ t/ ptf lghL sDkgL / ltgsf c/af}+ cg'bfgn] rn]sf /fhgLlts bnn] rflx+ ptf c? ;of}+ hgfnfO{ Tof] gf/f nufpg tof/ kfl/;s]sf x'G5g\ .

k'FhLjfbsf] pTsif{df :jf:Yo ;]jf

em08} tLg ztfAbLsf] cfw'lgs k'FhLjfbsf] Oltxf;df olt w]/} ;DkGgtf / olt w]/} ljkGgtf Ps;fy cl:tTjdf ePsf] cj:yf slxNo} lyPg . vf;u/L kl5Nnf s]xL bzsdf cd]l/sf nufotsf ljsl;t klZrdf b]zx?df dWod / Go'g ju{af6 ;DklQsf] 7'nf] lx:;f la:tf/} t/ lg/Gt/ ?kdf pRrju{df ;b}{ hfg] / /fHon] ;a} gful/ssf nflu k|bfg ub}{ cfPsf lzIff / :jf:Yoh:tf ;]jfx? s|dzM /fHosf] lgoGq0f aflx/ lghL If]qsf] xftdf kb}{ hfg] s|d tLj| ePsf] 5 . o;n] ljZje/ Pp6f To:tf] pNn]Vo hgdt l;h{gf u/]sf] 5, h;n] ;fDojfbL clwgfosjfbsf] s6' cfnf]rgf ubfub}{ klg k'FhLjfbsf] cltjfbsf] klg plQs} lj/f]w ub}{ cfPsf] 5 .

o; lx;fan] clxn] ljZje/ ;Ddfghgs hLljsfsf nflu ;+3if{ ub}{ lzIff / :jf:Yo h:tf cfwf/e't ;]jfaf6 sf]xL klg jl~rt x'g gx'g] dfu /fVg] dflg;x?sf] Pp6} Ph]08f x'g k'u]sf] 5, rfx] ltgLx? cd]l/sfsf] Occupy Wall Street cfGbf]ngsf cleoGtf x'g\ jf a|flhnaf6 ;:tf] d'Nodf cf}iflw pTkfbg ug{ kfpg'k5{ eg]/ ax'/fli6«o sDkgLx?l;t le8\g] sfo{stf{x? xf]pg\ .

t/ ;d:of slt ljs/fn 5 eGg] hfGg dflg;sf] :j:y / lzlIft eP/ afFRg kfpg] clwsf/ / s'g} klg b]zsf] cy{/fhgLltsf] aLrdf /x]sf] hl6n cGt;{DaGwnfO{ klxNofpg' cfjZos x'G5 . ;/n efiffdf eGg'kbf{, vf;u/L cd]l/sf h:tf wgL b]zsf] k|;+udf, ;/sf/n] ;a}sf nflu :t/Lo / ;j{;'ne :jf:Yo;]jf k'of{pg] lhDd]jf/L lng' eg]s} y'k|} eLdsfo sDkgLx?nfO{ yk gfkmf ug]{ cj;/af6 jl~rt ug'{ xf] . of] ;dLs/0fsf] k|efj s:tf] x'G5 eg], cd]l/sL ;/sf/ jf ;+;bn] s'g} sDkgLsf] gfkmf sd x'g] u/L hgd'vL gLlt Nofpg' eg]sf] cfkm\gf] /fhgLlts eljio;+u v]Ng' xf] . o;sf] sf/0f xf]M :jf:Yo / lzIffh:tf If]qdf Jofkf/ u/]/ v/af}+ 8n/ sdfpg]x?sf] ToxfFsf] r'gfjdf olt w]/} k|efj x'G5 ls ltgn] r'gfjsf nflu aufpg] k};fsf] vf]nf] ;'Sof] eg] hlt g} nf]slk|o pDd]bjf/nfO{ klg r'gfj lhTg d'l:sn k5{ .

w]/} jf yf]/} of] k|efj c? klg ;a} b]zx?df b]lvG5 t/ cljsl;t b]zx?sf] lj8Djgf s] 5 eg], cd]l/sf jf a]nfotn] ckgfPsf gLltx? hlt g} hg3ftL / oxfFsf] kl/l:ylt–k|lts'n eP klg tL gLltx? /fd|} x'G5g\ eGg] oxfFsf zf;sx?sf] a'emfO /xg] u/]sf] 5 . u/La dflg; ef]sn] dg]{ :jtGqtf kfpg'k5{ eGg] efjdf s]xL jif{cl3 ef/tsf] pbf/Ls/0fsf k|jt{s dflgPsf k|wfgdGqL dgdf]xg l;+xn] eg]sf lyP -#_M ;/sf/L uf]bfddf s'x]/ hfg nfu]sf] cGg ;jf]{Rr cbfntn] cfb]z lb+b}df u/Lax?nfO{ l;Q}df lbg ;ls+b}g lsgls To;n] ls;fgx?nfO{ w]/} cGg pAhfpgaf6 xtf]T;flxt u5{ .

;/sf/ lgolGqt jf sDtLdf klg ;/sf/sf] s]xL e'ldsf / hjfkmb]lxtf ePsf] :jf:Yo k|0ffnLsf] lj/f]w ug]{x?n] klg l7s o:t} ts{ u5{g\M dflg;sf] pkrf/sf] jf pkrf/ vr{sf] lhDd]jf/L ;/sf/n] lng] xf] eg] lghL :jf:Yo ;+:yfx? s]n] wflgg] < ladf sDkgLn] s]sf] sf/f]af/ ug]{ < lrlsT;s / c? :jf:YosdL{x?n] sxfF sfd ug]{ < To;} u/L gofF cf}iflw cfljisf/ x'gf;fy cljsl;t b]zsf sDkgLx?nfO{ ;:tf] d'Nodf tL cf}iflw pTkfbg ug{ lbg] xf] eg] c? cfljisf/sf nflu 7'nf ax'/fli6«o sDkgLx?n] yk nufgL lsg ug]{ / To; cj:yfdf gofF cf}iflwx? g} s;/L aGg] u5{g\ <

k|efjxLg lj/f]w / df}nfpFbf] pu|–k'FhLjfb

;dfgtf / Gofosf] kIfdf ul/g] ts{{x?nfO{ k'FhLjfbLx?n] P]ltxfl;s ?kdf o;/L v08g ug]{ u/]sf 5g\M u/Lasf] Joj:yf /fHon] ul/lbg] xf] eg] sf]xL sfd ul//xg] / sf]xLrflx+ c?sf] >dsf] kmn vfO/xg] cj:yf cfpF5 / Tof] Gofof]lrt x}g . clxn]sf gj pbf/jfbL elgg]x?n] Tof] ts{ c? hf]8bf/ tl/sfn] ub}{ cfPsf 5g\ -x]gf]{;\, ljZjd} ;a}eGbf a9L u/Lax? kfn]/ a;]sf] b]z ef/tsf k|wfgdGqLn] s;/L Tof] ts{sf] jsfnt u/]_. t/ Tof] ts{ cy{zf:qLo lx;fan] cAan b]lvP klg ;dfhsf] oyfy{ kl/j]zdf rflx+ c? To:tf csf6\o tYo 5g\ h;n] Tof] ts{nfO{ sf6\5g\ .

;dfhdf w]/} dflg;x?sf] ljkGgtf k'FhLjfbLx?n] eGg vfh]h:tf] ljz'4 ?kdf pgLx?sf]] csd{0otf / cN5Lkgsf sf/0f  ePsf] geO{ ;dfhdf s]xL dflg;x? wgL x'Fb} hfg] k|ls|ofs} cleGg efu jf k|ltls|of:j?k cyjf wgL ePsf dflg;x?n] kfPsf cj;/x? gkfPsf sf/0f ePsf] x'G5 . vf;u/L e|i6frf/df r'n'{Dd 8'a]sf / cf}krfl/s cy{tGqeGbf sfnf] wgsf] rnv]n a9L x'g], sfdsf] of]Uotf eGbf rfs/L ug]{ Ifdtf a9L dxTjk'0f{ x'g] / gftfjfb / s[kfjfbn] h/}b]lv ufn]sf g]kfn / ef/t h:tf b]zx?df t ljkGgx?sf] ljkGgtfsf nflu ;DkGgx?sf] ;DkGg aGg] k|ls|of emg} k|ToIf ?kdf lhDd]jf/ x'G5 . To;}n] lxhf]sf] ;f]leot ;+3 jf rLgdf em}+ JolQmut ;DklQsf] cl:tTj gl:jsfg]{ / dflg;x?sf] JolQmut hLjgsf] x/]s kf6fdf /fHon] x:tIf]k ug{ kfpg]h:tf] cltjfbdf guOsg} klg ;dfhdf ;d[l4 xfl;n ug]{ clt c;Gt'lnt k|ls|ofsf sf/0f p7\g} g;Sg] u/L blaPsf dflg;x?sf nflu /fHon] ef]s / /f]uaf6 arfpg] / ;s] lzlIft klg kfg]{ sfd ug'{ ;a} lx;fan] Gofof]lrt x'G5 .

lghL JolQm / ;+:yfx?n] ljz'4 gfkmfd'ns If]qsf] ?kdf ljsf; ul/;s]sf :jf:Yo h:tf If]qdf /fHon] xft xfNbf caZo klg Tof] ;a}sf nflu nfebfoL x'Fb}g / Tof] k|ls|ofdf u'dfpg] kIfx? x'G5g\ g} . To;/L g} s]xL clt wgL skf]{/]zgx?sf] k};faf6 cd]l/sfh:tf] b]zsf gLlt lgdf{tfx?;d]t lslgPsf] cj:yfdf pgLx?sf] :jfy{cg';f/ ldnfOPsf] tf/tDodf afwf cfpFbf w]/} s'/f u'dfpg] kIf t x'g] g} eP . -cf}iflw pTkfbgsf] If]qdf JofKt af}l4s clwsf/sf gfddf x'g] u/]sf] Hofgdf/f v]tLaf/] eO/x]sf] ljZjJofkL ax;nfO{ rflx+ of] n]vdf ;d]6\g ;Dej 5}g_ x'g klg clxn]sf] ljZjsf] zlQm ;+/rgf g} o:tf] 5 ls wg / zlQm x'g] dflg;x?sf] ;fgf] ;d'xn] s/f]8f}+ jf c/af}+ dflg;sf] hLjg s:tf] agfpg] eGg] lg0f{o u/]/ tbg'?ksf] gLlt lgdf{0f ug{ ;S5 .

xfd|f nflu xfnsf] HjnGt k|Zg s] x}g eg] xfdL jf:tjd} ax';+Vos dflg;sf] lxtsf nflu ;+3if{ ug{ rfxG5f}+ of rfxGgf}+ . Tof] s]rflx+ xf] eg] Ps k|ltzt dflg;sf] :jfy{cg'?k ljZjsf ;a} k|0ffnLx?nfO{ 9fNg nflu k/]sfx?n] lg/Gt/ 7'nf pknlSwx? xft kfl//xFbf afFsL (( k|ltzt dflg;x?sf] :jfy{sf] arfp ug{ xfdLn] Jojxf/d} ug{ ;lsg] 7f]; sd{x? s] x'g\ < pTsif{df /x]sf] k'FhLjfbn] dflg;nfO{ p;sf] ckf+utf / d[To';d]t clwsf/sf ?kdf a]Rg ;kmn eP/ lj/f]wsf] ;+:s[ltnfO{ gfd]6 kfg{ pBt /xFbf xfdLn] rflx+ ltgsf] k|lt/f]wdf Pp6f t/ªu ;Dd Nofpg ;s]sf] vf]O <

log} k|Zgsf] 7f]; pQ/ lbg g;Sbf ljZje/sf afdkGyL zlQmx? / clt–k'FhLjfbsf] lj/f]w ug]{ u}/ jfdkGyLx? klg Psflt/ s'lx/fsf] sfu ag]/ k'FhLjfbs} ;f+:s[lts dGq hk]/ pQm Joj:yfnfO{ 6]jf lbO/x]5g\ eg] otf s]xL dflg;x?n] cs't wg sdfpFbf c? w]/} ef]s, clzIff / /f]u kfn]/ cGwsf/d} dg]{ s|d hf/L 5 .

p;f] eP s] ljZje/sf k'FhLjfb jf clt–k'FhLjfbsf lj/f]wLx? ;w}+ x?jf / csd{0o eO/xg clezKt 5g\ t < of] k|Zgsf] vf; pQ/ t eljiosf] ue{df 5 t/ ug{nfO{ OR5fzlQm x'g] xf] eg] ug{ ;lsg] / oyfl:yltdf t/+u Nofpg / cfGbf]ngdf ultzLntf Nofpg ug{ ;lsg] sfdx?rflx+ y'k|} 5g\ .

casf] af6f]


lgisif{df eGg'kbf{ dflg;sf] vfg kfpg] / :j:y /xg kfpg] clwsf/sf] Uof/]G6L x'g'k5{ eg]/ Pp6f af}l4sn] jsfnt ug'{ / d}n] r'gfj lht]df ;a}sf ;a} cfj:ostf k'/f u5{' eg]/ /fhgLlt1n] efif0f ug'{ b'j} lrKnf / cfsif{s t/ e|fds s'/fx? x'g\ . tL b'j}n] ;d:of;+u h'lw/x]sf cfd dflg;sf sl7gfO sd ug{ slt klg ;xof]u gug]{ dfq x}g ;d:ofsf] h/f] kQf nufpg] n]7f];Dd ub}{gg\ . tL pkfo h;n] dflg;sf] hLjgdf 7f]; k|efj kfg{ ;S5g\, tL w]/} sl7g / si6;fWo 5g\ t/ c;Dej rflx+ 5}gg\ .

cf}krfl/s /fhgLltsf] h'jfdf gfl/P/ ;Qf / zlQmsf] v]ndf lg:sg} g;Sg] u/L x]lnPsf JolQmx? / ;Qf / zlQmdf hfg] s'g} ;Defjgf gePsf t/ ;dfhdf kl/jt{g rfxg] / To; k|ls|ofdf ;xefuLrflx+ x'g rfxg] b'j} lsl;dsf dflg;sf cf –cfkm\g} ;Ldf / cj;/ 5g\ . To;}n] k'FhLjfbsf] r/d cj:yfsf sf/0f pTkGg kl/j]zdf oL b'O{ lsQfsf dflg;x?n] cnu cnu ?kdf t/ k|efjsf/L e'ldsf v]Ng ;S5g\ . x'g klg ljZje/ /fhgLlts zlQmsf cf8df /fHox?aLr x'g] ;+3if{ / åGåx? tyf ltgsf k[i7e'lddf x'g] ;fF:s[lts åGåx? ;dfgfGt/ ?kdf cl3 al9/x]sf 5g\ .

To;}n] clxn]sf] ljZjdf a9\bf] c;dfgtf;+u} sDtLdf dflg; ef]sf] g/xg] / pkrf/ x'g ;Sg] /f]usf sf/0f gdg]{ cj:yf sfod ug]{ lhDd]jf/L s'g} klg /fHon] lng'k5{ eg]/ ul/g] cfGbf]ng jf rnfOg] cleofgdf ;fdfGotof af}l4s jf a'l4hLjL eg]/ lrlgg] lsl;dsf dflg;x?  -h;nfO{ unt ?kdf c/fhgLlts dflg; eg]/ klg eGg] ul/G5 _ sf] klg Tolts} e'ldsf x'g ;S5 hlt ;Qf / zlQmdf k'u]/ gLlt lgdf{0f dfkm{t\ To; vfnsf] kl/jt{g Nofpg] /fhgLlts dflg;x?s]f e'ldsf x'G5 . km/s s] eg] /fhg}lts dflg;x? lglZrt P]ltxfl;s cj:yfdf b]lvg] u/L 7'nf] :t/df x'g] /fhgLlts kl/jt{gdf lg0ff{os e'ldsf v]Ng ;S5g\ eg] af}l4s dflg;x?rflx+ ;dfhdf cgj/t rln/xg] / lglZrt /fhg}lts cj:yfnfO{ :yfoLTj lbg] jf la:tf/} lvofpFb} hfg] ;fF:s[lts kl/jt{gdf cb[Zo t/ lg0ff{os e'ldsf v]Ng ;S5g\ .

o; cfn]vdf p7fOPsf] ljifodf tf]s]/} eGg'kbf{ oyfl:yltnfO{ lrg{ - cyf{t\ a9\bf] c;dfgtf;+u} ef]s / /f]udfkm{t\ w]/} dflg;x? d[To'lt/ ws]ln+b} hfg] cj:yfnfO{ abNg _ /fhgLltdf k|ToIf nfu]sfx?n] gLlt lgdf{0f dfkm{t\ ;:tf] jf lgMz'Ns  ;]jf k'of{pg] ;/sf/L :jf:Yo ;+:yfx?sf] Ifdtf lj:tf/ ug]{ tyf c;fWo /f]u nfu]sf ljkGgx?sf nflu k|ToIf cfly{s ;xof]u lbg] Joj:yf ldnfpg] h:tf sfd ug{ ;S5g\ . k|ToIf /fhgLltaflx/sf ;r]t JolQmx?rflx+ /fHon] JolQmsf] hLjgdf x:tIf]k ug}{ x'Gg / ahf/ g} cfhsf] ;jf]{kl/ oyfy{ xf] eg]/ pu| k'FhLjfbLx?n] agfPsf] ;an ;f+:s[lts dxnnfO{ r'gf}tL lbg] / ;s] 9fNg] sfd ug{ ;S5g\ . To;f] ug'{ eg]s} a9\bf] c;dfgtf;+u} a9]sf] ef]s / /f]usf] cj:yfnfO{ Gofof]lrt xf] eg]/ l;4 ug]{ k'FhLjfbLx?sf] ;f+:s[lts xltof/nfO{ e'Qf] t'Nofpg' xf] h;n] bL3{sfndf k'FhLjfbnfO{ 9fNg} g;s] klg pQm Joj:yfsf] clt gfkmf–s]lGb|t  / cdfgjLo ?knfO{ abn]/ a9L dfgjLo agfpg afWo kfg{ ;S5 .




gf]6M
!_ dfOsn d'/n] j[Qlrq dfkm{t\ cf}iflw sDkgLsf s's[To vf]tNg nfu]sf] yfxf kfP/ sDtLdf rf/j6f 7'nf ax'/fli6«o sDkgLn] cfkm\gf sfdbf/x?nfO{ d'/nfO{ s'g} klg s'/f gatfpg] cfb]z lbPsf lyP . yk hgsf/Lsf nfluM http://en.wikipedia.org/wiki/Michael_Moore

@_ s'g} gofF cf}iflwsf] cfljisf/ ePkl5 lglZrt cjlwsf nflu Tof] cfljisf/ ug]{ sDkgLn] dfq pQm cf}iflw pTkfbg ug{ kfpg] u/L ‘Kof6]G6 btf{ x'G5 h'g ;dodf Psflwsf/sf sf/0f cf}iflwsf] d'No hlt /fv] klg x'G5 . pQm cjlw ;lsPkl5 rflx+ Tof] cf}iflwsf] ‘h]g]l/s e;{g pTkfbg ug{ w]/} sDkgLx?n] k|lt:kwf{ u5{g\ / d'No PsfPs 36\5 . @)!! l8;]Da/df Kof6]G6 ;lsPsf] / ta;Dd lnlk6/ eg]/ Pfizer sDkgLn] dfq pTkfbg ub}{ cfPsf] cf}iflwn] dfq To; ldlt;Dddf pQm sDkgLnfO{ !# va{ 8n/sf] s'n cfDbfgL u/fOlbPsf] lyof] . Tof] ldlt;Dd Tof] cf}iflwsf] d'No %=% 8n/ k|lt 6\ofAn]6 -@) ld=u|f=_ lyof] eg] To:t} sfd ug]{ csf]{ h]g]l/s cf}iflwrflx+ )=% 8n/df pknAw lyof] . ykM http://www.forbes.com/sites/toddhixon/2011/12/07/the-high-stakes-games-around-generic-lipitor/

#_ 7'nf ax'/fli6«o sDkgLx?sf] Psflwsf/ /xFbf k|ltjif{ k|ltJolQm !),)))–!%))) 8n/ -em08} g] ? *b]lv !@ nfv_ kg]{ u/]sf P8\;sf cf}iflwx?sf] d'No kl5 ef/tnufotsf b]zdf ‘h]g]l/s e;{g cfPkl5 em/]/ @(% 8n/ -g] ? em08} @$))) cyf{t\ k|lt dlxgf ? @,)))_ k'u] . oBlk Psflwsf/ sfod /fVg rfxg] wgL / zlQmzfnL sDkgLx? / ;:tf] d'Nodf cf}iflw ;a}n] kfpg'k5{ eGg] lj/f]wLx?aLrsf] ;+3if{rflx+ sfod} 5 . ykM http://www.avert.org/generic.htm

;Gbe{ ;fdfu|Lx?M

1. Rs.2.84-lakh cancer drug will soon cost just Rs. 8,880 , The Hindu, March 13, 2012 http://www.thehindu.com/news/national/article2988811.ece

2 Helping hand from Cuba, Volume 22 - Issue 26, Dec. 17 - 30, 2005 http://www.flonnet.com/fl2226/stories/20051230000606300.htm

3. Order on free grain to poor can't be executed, says Manmohan Singh, The Hindu, 6 Sept 2010 http://www.thehindu.com/news/national/article617813.ece


-xfn sf7df8f}+l:yt lq= lj= lzIf0f c:ktfndf :gftsf]Q/ txdf cWoog/t n]vssf lgoldt n]vx?sf nflu pxfFsf] Anu www.jiwanko.tk x]g{ ;lsG5 ;fy} pxfFnfO{ 6\jL6/df @jkshetry sf] ?kdf e]6\g ;lsG5 . lh1f;f jf k|ltls|ofsf nflu n]vssf] Od]n 7]ufgf jiwan.kshetri@gmail.com xf] . _